600 یعنی به ازای این تعداد دانش آموز در کشور یک مشاور تحصیلی وجود دارد که اگر جمعیت هر مدرسه را به طور متوسط 120 دانش آموز در نظر بگیریم به هر پنج مدرسه یک مشاور می رسد. از این لحاظ میان شهرهای بزرگ و کوچک نیز تفاوت ملموسی وجود ندارد و حتی در شهرهای بزرگی چون تهران که جمعیت دانش آموزی اش بیشتر از بقیه نقاط است، کمبودها شدیدتر است. پرس و جوی جام جم از چند مدیر مدرسه در تهران این وضع را تائید کرد. در دو مدرسه در غرب و جنوب تهران نیرویی به نام مشاور وجود ندارد و اگر دانش آموزان با مشکلات تحصیلی یا عاطفی درگیر شوند آن را با معلم یا مدیر مدرسه در میان می گذارند. یکی از این مدیران خاطره دانش آموزی را تعریف می کند که به علت برخی مشکلات خانوادگی، پرخاشگری غیرقابل کنترلی داشت و چون اولیای مدرسه برای مهارش راه حلی نداشتند او را به یک مرکز مشاوره معرفی کردند. وضع در مورد مشکلات تحصیلی دانش آموزان نیز اغلب به همین شکل پیش می رود و این معلمان، مدیران یا معاونان مدرسه هستند که می کوشند در حد توان گرهی از مشکلات دانش آموزان باز کنند. اما در مدارسی که کادر آموزشی، وقت یا تخصص ارائه خدمات مشاوره ای به دانش آموزان را ندارند، وضع برای شاگردانی که بویژه در دوره متوسطه نیاز مبرم به راهنمایی تحصیلی و هدایت شغلی دارند، سخت تر می شود.

کیفیت مهم تر از کمیت
این که به هر 615 دانش آموز، یک مشاور برسد یا این که تعداد قابل توجهی از دانش آموزان در دوره تحصیل خود حتی یک بار نیز حضور مشاور در مدرسه را تجربه نکنند به اندازه کافی جای تامل دارد. اما مهم تر از تعداد، کیفیت کار و میزان بهره وری آن 20 هزار نیرویی است که هم اکنون با حکم مشاوره در مدارس فعالیت می کنند.
مدیر یکی از مدارس متوسطه شهرری در گفت وگو با جام جم از مدرسه اش می گوید که مشاور تحصیلی هفته ای سه بار در آن حاضر می شود و در مورد رشته های تحصیلی دانشگاهی و مشاغلی که دانش آموزان می توانند در آینده داشته باشند، حرف می زد، اما به اعتقاد او کارایی این نیرو می توانست بیشتر از آنی که هست باشد.
این مدیر که تجربه همکاران دیگرش در چند مدرسه این منطقه را نیز نقل می کند، معتقد است بیشتر نیروهایی که به عنوان مشاور به مدارس می آیند تحصیلات مرتبط ندارند و اگر رشته تحصیلی مرتبط با مشاوره دارند عملکرد قابل توجهی نداشته و در برخی موارد، بودنشان با نبودشان فرق زیادی ندارد.
در واقع این مدیر به یک مشکل عمده اشاره دارد و آن چینش نامناسب نیروهای آموزش و پرورش در سال های اخیر است، به نحوی که از یک سو در بخشنامه ها تاکید می شود اولویت جذب نیروهای مشاور با دارندگان مدارک تحصیلی راهنمایی و مشاوره، علوم تربیتی و مدیریت و برنامه ریزی آموزشی( با دست کم 15 سال سابقه خدمت) است، اما در عمل به علت کمبود نیروی متخصص، افرادی با رشته های غیرمرتبط و تجربه کمتر در این پست ها قرار می گیرند.

فراز و نشیب های مشاوره
نقش مشاوران در هیچ دوره ای در آموزش و پرورش آن طور که انتظار می رود، نبوده است. نام مشاور اولین بار سال 37 خورشیدی با نام آموزش و پرورش گره خورد؛ آن زمان که مسئولان در تدارک مقدمات کار بودند و تا سال های ابتدایی دهه 50 به دنبال تربیت نیرو در دانشگاه ها و تهیه شرح وظایف مشاوران و جاانداختن این طرح در سیستم بودند.
پس از انقلاب نیز این کار متوقف نشد، اما شکل و شمایل کار به سمت سیستم معلم ـ مشاور حرکت کرد، یعنی به کارگیری نیروهایی که هم به تدریس و هم به مشاوره می پرداختند. اما پس از مدتی این برنامه متوقف شد و مربیان پرورشی به کار گرفته شدند. با این حال این وضع زیاد ادامه نیافت و در میانه دهه 60، هسته های مشاوره و راهنمایی بار دیگر در مناطق آموزش و پرورش ایجاد شد و این شرایط ادامه پیدا کرد تا امروز که نظام آموزشی کشور به دنبال ارائه خدمات تخصصی مشاوره در مدارس است البته در همه این سال ها، خدمات مشاوره ای که آموزش و پرورش بر آن تاکید داشته از نوع مشاوره تحصیلی است نه مشاوره های روان شناسی و خانوادگی، در حالی که دانش آموزان امروز که به علت شرایط خاص زندگی اجتماعی یا با انواع آسیب های روانی درگیرند یا در معرض این آسیب ها قرار دارند، به مشاوره های روان شناسی نیز به اندازه مشاوره های تحصیلی نیاز دارند.

نبود مشاور یعنی نبود برنامه
البته تمرکز آموزش و پرورش بر مشاوره تحصیلی تاکنون سبب ارائه خدمات مشاوره ای مطلوب در همه مدارس نشده، حتی در همه این سال ها همه مدارس موفق به بهره مندی از خدمات مشاوران نشده اند که وجود فقط 20 هزار مشاور در مدارس آن هم در شرایطی که بیش از صد هزار مدرسه در کشور وجود دارد، شاهد خوبی بر این ماجراست. اما نبود مشاور تحصیلی در مدارس موضوعی نیست که بشود با ساده انگاری از کنارش گذشت.
امیر زنده نام، از مشاوران تحصیلی آموزش و پرورش معتقد است مدرسه ای که مشاور تحصیلی ندارد به این معناست که برای دانش آموزان برنامه ریزی تحصیلی ندارد و این یعنی دانش آموزان در این مدرسه کسی را ندارند که در مسیر تحصیل راهنمایشان باشد.
او در گفت وگو با جام جم توضیح می دهد یک مشاور تحصیلی می تواند در طول سال، حجم درس ها را طوری برای دانش آموزان خرد کند و به نحوی برای آنها برنامه ریزی کند که در نهایت به موفقیت تحصیلی آنها منجر شود و مشخص است وقتی مدرسه ای از وجود چنین نیرویی بی بهره باشد این فرآیند اتفاق نمی افتد. البته زنده نام، میان پشتیبان تحصیلی و مشاور تحصیلی تفاوت قائل می شود و توضیح می دهد: مشاور، کار پزشک را می کند و پشتیبان کار پرستار را.
در مدارس کشور مشاوران بیشتر در قالب پشتیبان عمل می کنند، درست مثل بیماری که قادر به مراقبت از خود و اجرای دستورات پزشک نیست و بدون این که تلاشی کند به پرستار متکی می شود. در واقع او به این نکته اشاره دارد که چون مشاوران تحصیلی در مدارس، کمتر راهکار تحصیلی ارائه می کنند و در عوض بیشتر وارد حیطه کار ناظم مدرسه می شوند نمی توانند نقش واقعی خود را درروند تحصیلی دانش آموزان ایفا کنند. آنچه روی کاغذ به عنوان شرح وظیفه برای یک مشاور تحصیلی تعریف شده شامل ارائه مشاوره های موثر برای انتخاب رشته و راهنمایی شغلی است، همچنین بررسی افت تحصیلی دانش آموزان، آموزش شیوه های صحیح مطالعه، روش های بهسازی حافظه و کاهش اضطراب امتحان می شود.
بی شک اگر مشاور تحصیلی در عرصه عمل به انجام این وظایف متعهد نباشد، به نیرویی تبدیل می شود که به زعم برخی مدیران بود و نبودشان در مدرسه فرق چندانی ندارد.